21 Azer 1945, Azerbaycan tarihinde 28 Mayıs 1918 kadar önemli olan bir tarih.

21 Azer 1945, Azerbaycan tarihinde 28 Mayıs 1918 kadar önemli olan bir tarih. 

Dostlar, 21 Azer 1945, Azerbaycan tarihinde 28 Mayıs 1918 kadar önemli olan bir tarih. Bildiğiniz gibi Türkmençay anlaşmasıyla 1800'li yılların başında Azerbaycan ikiye bölünmüştü. Bir kısmı Rusyanın hükümranlığı altında kalan Azerbaycan'ın bir kısmıda İran Fars devletinin hükümranlığı altında kalmıştı.Yine bildiğiniz gibi, Azerbaycan'ın hem toprak olarak, hem de nüfus olarak çok büyük bir parçası, İran Fars yönetiminin hükümranlık alanında kalmıştı. 28 Mayıs 1918, Rus yönetiminde kalan Azerbaycan Türk'ünün, kendi Cumhuriyetini yaratma tarihi,21 Azer 1945 (bizim kullandığım takvimle 12 Aralık 1945), Fars yönetiminde kalan Azerbaycan Türk'ünün kendi Cumhuriyetini yaratma tarihidir. 28 Mayıs 1918'de yaratılan Cumhuriyet, kısa bir süre sonra, Sovyetler Birliğine bağlı, bir sovyet Cumhuriyetine dönüşmüş, 70 yıl bu şekilde yaşadıktan sonra tam bağımsız olabilmiş21 Azer 1945'de kurulan Cumhuriyetimiz ise, ne yazık ki bir yıl yaşayabilmiş ve kanla bağulmuş, tamamen ortadan kaldırılmıştır. Bu gün 30 Milyondan çok Azerbaycan Türkü, İranda, kendi diliyle eğitim hakkından yoksun, 2. sınıf vatandaş statüsünde Fars rejiminin hükümranlağı altında yaşamaktadır. 21 Azer 1945 tarihinin, Azerbaycan tarihinde, çok önemli bir tarih olduğunu unutmayıp, güney Azerbaycan'da yaşayan Azerbaycan Türklerinin, ulusal-demokratik mücadelesine mutlaka destek vermeliyiz.Hangi ülkede, yaşamasından ve nereli olmasından asılı olmayarak, her Azerbaycan Türk'ünün, her Türk'ün, Güney Azerbaycan Türkünün, ulusal-demokratik mücadelesine destek olması gerekmektedir. 21 Azer ile ilgili Esin Erel dostumuzun bir yazısını sizinle paylaşmak istiyorum 1945-46.İLDƏ QURULAN DEVLƏT,
GƏNCLİYİMİZİN ULUSAL ƏSİN QAYNAĞIDIR
Güney Azərbaycanda məşrutə dönəmindən sonra, Farsçılıq siyasətçiləri Azərbaycnlıların bütün doğru hərəktlərinə bir yabancı qaynaq axtarmağa başladılar. Farsçılıq yönümlü bütün yanlış siyasətlərə isə, tarixsəl gərəksim göstərməyə çalışdılar. Azərbaycan Türkünün çağdaş acundan anlayışının sonucu olan məşrutə, yabancıların qatqısıyla farsçılıq siyasətinin məşruəsini Rıza şahla üzə çıxardı.Bir sözlə, Rıza şah kimi çağdışı adam, məşrutədən sonra Fars düşünürnün aradığı olmuşdur. Yüz illər boyu Türk saraylarının gölgəsində sürünən Fars düşünürü, belə yonulmamış bir kişiyə çağdaşlıq görəvi verməsinin çoxlu tarixsəl nədənləri vardı.Bu nədənlərin başında isə Fars egəmənliyi dururdu.
Ş.M. Xiyabanı, "Məşrutənin Azərbaycanı xarabalığa çevirdiyini" ,deyirdi. Buna dayanaraq öz savaşını Məşrutə dönəmində Azərbaycanlılardan alınan haqların geri qaytarılması kimi yorumlurdu. Quşqusuz Xiyabanı devrimi yalnız Azərbaycanla , Azərbaycançılıq ilkələri üzərində dayanırdı. Bu ilkələrin ayrıntıları Ş. M. Xiyabanının o dönəmdə çıxışlarıyla "Təcədüd", "Azərbaycan gündəclərində açıqlanırdı. Xiyabanı bu devrimin bir Türkçülük, Azərbaycançılıq olduğunu göstərmək üçün, özünə ən yaxın adam olaraq qoşuqçu, düşünür Mirzə Təğixan Rəfəti seçmişdir. Bilindiyi kimi bu seçimə qarşı duran kəsrəvi kimilər Tehrana qaçmışlardır. Ancaq Xiyabanı devrimin bir ulusal devrim olduğunu qanıtlamaq üçün, yanına Ə. Kesrəvi kimi Türk dönüklərini deyil, Türkçü olan M. T. Rəfət kimləri almışdır. Quşqusuz Xiyabanı devrimi Güney Azərbaycanda ilk ulusal savaşıdır. Buna quşqu duyanların bir çoxu, o devrimin ulusalçılıq anlayışlarını qavramaqda gücənənlərdir. Çün, kəsintisiz olaraq güney Azərbaycanlının beyninə İranla farsçılıq anlayışını tarixin doğal axışı olaraq yazdırmışlardır.Bu yazılışı Avropa mərkəzçi biliminin sömürkəçi siyasal qolu qollamışdır. Avropanın bu bilimsiz bir yanlı qollayışı, bilimi Avropalılarda axtarn Güney Azərbaycn gəncliyini də yanılqıya sürükləmişdir. Ancaq gerçəkləri Güney Azərbaycanda görən aydınlar bu yanılqıya düşməmişdilər. Bu nədənlərlə Ş.M. Xiyabanı Güney Azərbaycanda yeni başlanan Türkçülük axımına dayanaraq devrim etmişdir. Bu devrimin sonunda Güney Azərbaycanda altı(6) ay ulusal devlət qurmuşdur. Altı aydan sonra dönüklüklə yıxılan bu devlət ,Güney Azərbaycnlının bəlləyinə ulusalçılıq adına yazılı qaldı.
C. Pişəvəri isə deyirdi, " Biz bu firqəni ( demokrat firqəsini) qurmamışıq. Bu, Şeyx Məhəmməd Xiyabanının qurduğu firqədir." Pişəvərinin belə tarıxsəl dayaq axtarması, siyasal tarıx bilincinin çağdaş toplum ruhsallığında etgən olduğunun bilgisindən qaynaqlanırdı. O, tutucu toplumda çağdaş bir düşüncənin yayqınlaşması üçün, tarixsəl bağların doğallığının oluşumunu etgən görürdü. Bu nədənlə açıq gözlülüklə "Biz Şeyxin qalıtlarıyıq (varisləriyik)" deyirdi. Fras milətçiliyi özünü avropa qollayıcılarına söyküyərək, o bölgədə (oxu iranda) Farsçılığı tarixin doğal axışı olaraq göstərməyə çalışıbdır. Bununla da bilimin toplumun gənəlində yayqın olmadan, İrançılığı, Farsçılıq olaraq toplumda aşılamışdır. Pişəvəri 11 il dustaq yaşamında ,eləcə də çeşitli Fars düşüncə admalrının o aşılanmış yalançı tarıx bilinclərinin bilincində olduğundan dolayı , Azərbaycanda yaranacaq bir ulusal oluşumun geçmiş bağalarının olmasını gərəksim olaraq görürdü. (Pişəvəri bir illik hükümət dönəmində Tərbiz bilimyurdunda tarix dersi deyirmiş. ) Bu nədənlə doğru olaraq yeni oluşumun kökünü Ş. M. Xiyabanı devriminə bağladı. Bununla yeni ulusal oluşuma bir köklü tarıx qazandırdı. Pişəvəri bu işlə bir öngörülü öndər olduğunu göstərmişdir. Çün, bir yandan yeni oluşuma gərəkən tarix qanını axtarmış, bir yandan da özündən öncüə olan öncüllərinə sayğı borcunu ödəmiş olmuşdur.
1945-46. ildə Güney Azərbaycanda qurulan ulusal demokrat devlətin o dönəmdə yaranması, yeriylə çağına görə bir tarıx gərəksimiydi. Çün, ikinci acun savaşının bölgədə gündəmə gətirdiyi böyük güclərin çıxarlarınadan dolayı hakimiyət boşluğu bir fürsətidir. Azərbaycan ulusunun öncülləri bu tarixsəl fürsəti dəyərləndirərək, ulusal kimlik adaına böyük bir iş gördülər. Bu tarıxsəl dönəm dəyərləndirilməsəydi , bu gün Güney Azərbaycanda ulusal kimliyin varoluşu soru yaradardı. Bu tarixsəl dönəmə Güney Azərbaycan Türkü bir illik devlət qurmaqla ulusal adını tarixə yazdırdı. Artıq o gündən sonra Güney Azərbaycan Türkünün bəlləyinə, "Bir kərə Yüksələn bayraq, bir daha enməz." Soloqanı yazılmışdır. Bu bir illik devlətin yarnmasında içlə dış güclərin etgilərinin nə olduğu bilimsəl tarix araştırmalarının sonucundan asılı olmayaraq, ulusumuza mal edilməlidir. Çün, bu devləti yardanla yönətən beyinlər Azərbaycan Türklərinin oğullarıydı. O dönəmdə acunda olan çoxlu olumsuzluqlara baxmayaraq, böyük özveriylə Güney Azərbaycanda yaranan bu devlət , çağın toplum istəklərini qarşılayırdı. O bir ildə Güney Azərbaycan Türkü öz ulusal onuruyla yaşadı. Bir illik qıssa bir dönəmdə ulus olma sevincini yaşayan ulus, devlətin bütün istəklərini yerinə yetirməkdə özveri göstərirdi. Yasalara sayqınlıq, toplum kurallarına uymağı bir vətəndaş borcu olaraq bilirdi. Bu olumlu davranışlar o dönəmlə bağlı yazılan bütün yapıtlarda vardır. Güney Azərbaycan Türkü illər boyu Rıza şah dönəmində çəkdiyi ağrıları bu bir illik devlətin dönəmində unutmuşdur. Ən sevindiricisi, uşaqlar güclə özgə dil öyrəniminiə sürüklənmirdilər. İmgələri öyrənəndən sonra bildikləri dildə yazıb, bilimsəl yolla üz tuturdular.
O bir il ulusal devletin bütün olumlu olumsuzluqlarına baxmıyarq, Güney Azərbaycan Türkünün tarixsəl bəlləyində qururlu bir ügvən qaynağıdır. Bu qaynağı güneyin gənc quşağının coşan əsin qaynağı etmək, bizim ulusal görəvimizdir. Onun tarıxsəl, toplumsal, siyasal yazınını araşdırmaq isə, gələcəyimiz açısından böyük işdir. İllər boyu o gerçək ulusal tarıxı özgələrinin bilikli qırımcı(düşmənçi) əllərinə buraxıb, üzərinə kölgə düşüməsinə göz yummuşuq. Ancaq 30 mindən çox ölüsü, 70 mindən çox sürgünülə sonuclanan bu gerçəklik, çox uzaq olmayan Güney Azərbaycan Türkünün öyünəsi bir tarıxdir. Yaxşı olar gəncliyimizin əsin qaynağı olan bu tarıxı, çağdaşlıq yarqılarıyla qaralamayaq. Bu tarıxə kölgə düşürmək ulusal savaşımızın kökünün bağlarını baltalamaqdır. Bu nədənlə, o bir illik devlətlə bağlı sözlərin daşıldığı yerlə çağ önəmsənməlidir.
Bir önəmli konu isə, Fars siyasətçiləri çakışmışlar o devlətin ulusal qururunu Azərbaycanlıdan alsınlar. Bu nədənlə alışıq işləri olan tarix uydurmasına baş vurmuşdular. Bilindiyi kimi Güney Azərbaycnda o ulusal devlət 12 dekabr 1945. ildə qurulmuşdur. Bu bütün tarıx bəlgələrində geçərlidir. Azərbaycanlılar bu günü şənlik etməsinlər deyə devlətin yıxılmasında uyduruq olaraq o günə dəng gətirməyə çalışılmışdır (fars siyasətçiləri). Ancaq bütün tarıxı bəlgələrdə, o devlət 24 dekabr 1945.ildə işqalçı Tehran güclərinin əlilə yixlması göstərilir. Bu nədənlə 21 Azər günün Güneydə ulasal devlətin qururunu yaşamğaı yalançı siyasətçilərə qaptırmaq doğru deyildir. O qurur, o devləti yaradanların, bizim, bizdən sonra gələcək quşaqlarındır. Ulusal siyasətimizi , ulusal dəyərlər üzərində qurmaq, bizi günü gündən gücləndirər. Bu coşan qaynar bulağın gözəsini kirlətmək, ulus olma yolunda irəliliyən Güney Azərbaycan Türkünü quşqulara sürükləyərək duraklamasına nədən olar. Bu nədənlə sağduyumuzu ulusal siyasətimizin kılavuzu etməmiz gərəkir.Bunu etməsək itirəcəklərimiz sürə, itirdiklərimiz sürələrə ağırlıq edəcəkdir.
Ərsan Ərel

--
Av.Cemal Mehmethanoğlu
Azerbaycan Kültür Merkezi İzmir
http://menazerbaycanliyam.blogspot.com
http://azerbaycankulturmerkezi.blogspot.com
+90-232-4454444
+90-533-2714949